Τι είναι η σύγκρουση σε μια ιστορία; Γιατί έχει σημασία και για ποιο λόγο υπάρχει; Διάβασε 6 παραδείγματα διαφορετικών τύπων συγκρούσεων από βιβλία και γιατί εκπληρώνουν το στόχο τους.
Αρχικά, τι εννοούμε σύγκρουση και γιατί έχει σημαντικό ρόλο στην πλοκή;
Η «σύγκρουση» είναι τόσο η αντιπαράθεση μεταξύ δύο χαρακτήρων, είτε τα εμπόδια που συναντά ο ήρωας προσπαθώντας να πετύχει το στόχο του. Χωρίς τη σύγκρουση, δηλαδή τα εμπόδια που συναντά ο πρωταγωνιστής, η πλοκή δεν προχωρά και δεν υπάρχει αφηγηματική πορεία.
Στις συναρπαστικές ιστορίες, αυτές που δεν μπορούμε να σταματήσουμε να διαβάζουμε, η σύγκρουση προκαλεί ένταση. Όταν οι στόχοι του ανταγωνιστή αντιτίθενται σε αυτούς του ήρωα, ξέρουμε ότι μόνο ο ένας πρέπει να πετύχει. Αυτό προκαλεί αγωνία όχι μόνο για το ποιος θα επικρατήσει, αλλά και για τον τρόπο που θα το καταφέρει.
Στις πρώτες απόπειρες συγγραφής είναι συχνό λάθος η έλλειψη ουσιαστικής σύγκρουσης που πρέπει να υπερνικήσει ο πρωταγωνιστής για να εκπληρώσει το σκοπό του. Ενώ είναι πιο εύκολο να δομηθούν τα υπόλοιπα στοιχεία της μυθοπλασίας, όπως το σκηνικό και οι χαρακτήρες. Ένας τρόπος αποφυγής αυτού του λάθους είναι η δημιουργία σχεδιαγράμματος της ιστορίας και ένας άλλος είναι η ανατροφοδότηση από κάποιον αναγνώστη. Παρόλα αυτά, εκτός από τη σύγκρουση που αποτελεί το κεντρικό θέμα της ιστορίας μας, καλό είναι να υπάρχουν και άλλου είδους εμπόδια που εμπλουτίζουν την αφήγηση.
Η σύγκρουση είναι που κάνει σημαντικό τον αγώνα του ήρωα και σηματοδοτεί την κλιμάκωση της δράσης. Για παράδειγμα, αν στον Άρχοντα των δαχτυλιδιών, το ταξίδι του Φρόντο για την καταστροφή του δαχτυλιδιού ήταν απλό και εύκολο, η ιστορία θα ήταν προβλέψιμη και βαρετή. Τα εμπόδια που εμφανίζονται, μικρά ή μεγάλα καλλιεργούν την ένταση και την αγωνία για την επίτευξη του τελικού στόχου. Αυτά προσδίδουν στην ιστορία το «σχήμα» και το «χαρακτήρα» της.
Ακόμα, αυτά τα εμπόδια που συναντά ο ήρωας στο «ταξίδι» του τον βοηθούν να εξελίσσεται και να διαμορφώσει την προσωπικότητά του. Αποκτά νέες πληροφορίες και δυνάμεις, βελτιώνει τα ελαττώματά του ή αφήνεται ολοκληρωτικά σε αυτά. Η σύγκρουση, λοιπόν, είναι το κλειδί της αλλαγής.
Υπάρχουν έξι (6) πιθανά σενάρια σύγκρουσης σε μια ιστορία.
- Άνθρωπος vs ανθρώπου
- Άνθρωπος vs φύσης
- Άνθρωπος vs εαυτού
- Άνθρωπος vs κοινωνίας
- Άνθρωπος vs υπερφυσικών δυνάμεων
- Άνθρωπος vs τεχνολογίας
1. Άνθρωπος vs ανθρώπου
Πρόκειται για την πιο διαδεδομένη μορφή σύγκρουσης. Μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε είδους ανθρώπινη σχέση, από την ένταση στη σχέση ενός εφήβου και των γονέων του, έως την κλασική επική ιστορία με τον «καλό» και τον «κακό». Ακόμη, μπορεί να αποτελεί το κεντρικό θέμα της ιστορίας ή να υπάρχει μια σειρά από μικρότερες διαμάχες μεταξύ του ήρωα και άλλων χαρακτήρων, που μπορεί και να μη σχετίζονται άμεσα με την κεντρική πλοκή.
Το ενδιαφέρον σημείο σε αυτού του είδους σύγκρουση είναι ότι οι δύο ήρωες που είναι σε διαμάχη μπορεί να εκπροσωπούν δύο αντίθετες απόψεις σε ένα αμφιλεγόμενο (ή και όχι) ζήτημα, χωρίς όμως κάποιος από τους δύο να έχει δίκιο και ο άλλος άδικο. Τουλάχιστον όχι απαραίτητα. Ή ακόμα μπορεί και οι δύο ήρωες να είναι πεπεισμένοι για τη δική του αλήθεια, κάτι που προσδίδει ενδιαφέρον στην πλοκή και την περιπλέκει περισσότερο. Είναι σημαντικό αυτού του είδους η σύγκρουση να είναι αληθοφανής και να βασίζεται στα σωστά κίνητρα.
Από την άλλη, μια ιστορία με ξεκάθαρο και αδιαμφισβήτητο ανταγωνιστή μπορεί να είναι διασκεδαστική τόσο στη συγγραφή, όσο και στην ανάγνωσή της.
Στο Harry Potter εμφανίζονται συνέχεια τέτοιου είδους συγκρούσεις μεταξύ των ηρώων.
Το πρώτο βιβλίο της σειράς ξεκινά δείχνοντας τη ζωή του πρωταγωνιστή με τους κακοποιητικούς κηδεμόνες του. Η κακοποίηση που υφίσταται ο πρωταγωνιστής είναι ψυχολογική, καθώς τους τρομοκρατούν οι μαγικές δυνάμεις του.
Στη συνέχεια εμφανίζονται άλλες συγκρούσεις, παράλληλα με την αναμονή της τελικής μάχης του πρωταγωνιστή με το μεγάλο «κακό» της ιστορίας, όπως μεταξύ μαθητών στο Hogwarts, ή μεταξύ μαθητών και καθηγητών.
Αυτές οι μικρές συγκρούσεις έχουν πολλαπλές λειτουργίες. Δημιουργούν:
- Πρώιμα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν και δίνουν ένα πλαίσιο στο οποίο ο πρωταγωνιστής διαμορφώνεται μέχρι την τελική μάχη.
- Καταστάσεις που δοκιμάζουν και παρουσιάζουν το χαρακτήρα του πρωταγωνιστή.
- Ένταση, αγωνία και δράμα που οδηγεί την πλοκή, όσο εκτυλίσσεται η κεντρική πλοκή.
2. Άνθρωπος vs φύσης
Ο ήρωας που έχει χαθεί στο δάσος, ναυαγεί σε ένα νησί ή του επιτίθενται άγρια ζώα, συγκρούεται με τη φύση. Σε ορισμένα μυθιστορήματα, όπως ο Ροβινσώνας Κρούσος αυτή είναι η κύρια σύγκρουση που οδηγεί την πλοκή. Σε άλλες ιστορίες μυθοπλασίας μπορεί να είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας.
Ακόμη, το μυθιστόρημα της Zora Neale Hurston, Their Eyes were Watching God (το οποίο δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά), περιέχει ένα εξαιρετικό παράδειγμα σύγκρουσης ανθρώπου με τη φύση. Ο κεντρικός χαρακτήρας (Janie) ξεφεύγει με έναν νεαρό, τον Vergible ‘Teacake’ Woods, μετά από δύο δυστυχισμένους γάμους. Ωστόσο, ο τυφώνας Okeechobee χτυπά και ο Vergible δαγκώνεται από ένα λυσσασμένο σκυλί, ενώ σώζει την Janie από πνιγμό στις πλημμύρες που προέκυψαν.
Αυτό το είδος σύγκρουσης δεν οριοθετεί απαραίτητα το λογοτεχνικό είδος ούτε το αφηγηματικό ύφος της ιστορίας. Μια ιστορία τρόμου ή περιπέτειας μπορεί να έχει ως κεντρικό θέμα μια τέτοια σύγκρουση. Επίσης, σε τέτοιου είδους ιστορίες, η ανάγκη του πρωταγωνιστή να ξεπεράσει τα όρια του για να επιβιώσει, συχνά του υπαγορεύει πράξεις που τον οδηγούν σε εσωτερική πάλη. Η προσπάθεια επιβίωσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να:
- Ανεβάσει τον πήχη όσων διακυβεύονται και να αυξήσει την αγωνία.
- Αποκαλύψει το ποιόν του χαρακτήρα των πρωταγωνιστών (θάρρος, αποφασιστικότητα, ικανότητες κλπ).
- Δημιουργήσει τις απαραίτητες συνθήκες για την εξέλιξη της πλοκής (πχ το δάγκωμα ενός λυσσασμένου ζώου οδηγεί σε επιθετική και παράλογη συμπεριφορά).
3. Άνθρωπος vs εαυτού (ή εσωτερική πάλη)
Η εσωτερική πάλη που δίνει ένας ήρωας είναι επίσης δημοφιλής τύπος σύγκρουσης. Είναι πολύ συχνό ο πρωταγωνιστής να πρέπει να αντιμετωπίσει αυτοκαταστροφικές συνήθειες, το φόβο του για ορισμένες καταστάσεις, συναισθήματα ντροπής ή ζήλειας, τραύματα του παρελθόντος ή έναν εθισμό. Αυτά τα ελαττώματα στο χαρακτήρα του τον κάνουν πιο προσιτό στον αναγνώστη.
Ακόμα κι αν δε πρόκειται για το κεντρικό θέμα της ιστορίας, η εσωτερική πάλη του ήρωα προσδίδει βάθος στην προσωπικότητά του και ως εκ τούτου στην πλοκή. Ωστόσο, δε σημαίνει ότι κάθε ήρωας πρέπει να έχει αμφιβολίες για τις πράξεις του ή να αμφισβητούνται οι αξίες του. Κάποιων το βασικό χαρακτηριστικό είναι ακριβώς η σιγουριά για τις πράξεις και τις πεποιθήσεις του.
Στο κλασικό μυθιστόρημα Έγκλημα και τιμωρία του Ντοστογιέφσκι η πλοκή περιστρέφεται γύρω από την εσωτερική πάλη του ήρωα, μετά τη δολοφονία που πράττει για χρήματα. Η σύγκρουση αυτή χτίζεται από την κλιμάκωση που οδηγεί στη δολοφονία και στη συνέχεια το αυξανόμενο άγχος και αναστάτωση. Ο Ρασκόλνικοφ παρουσιάζεται να επιχειρεί να δικαιολογήσει την πράξη του στον εαυτό του πιστεύοντας ότι βοήθησε τα θύματα του ενεχυροδανειστή.
Ωστόσο, δολοφονεί και την «αθώα» στα μάτια του αδελφή του ενεχυροδανειστή, καθώς είναι μάρτυρας, και αυτό περιπλέκει το δίλημμά του, αναστατώνει τη συνείδησή του και αυξάνει την καχυποψία του. Παρόλο που στην ιστορία εμφανίζονται και άλλες συγκρούσεις, αυτή η εσωτερική πάλη του ήρωα παραμένει το βασικό στοιχείο που οδηγεί την πλοκή.
4. Άνθρωπος vs κοινωνίας
Η αντίθεση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας στην οποία ζει, δηλαδή τις αξίες, τα στερεότυπα και τις προσδοκίες της, είναι ακόμα μία δημοφιλής πηγή έμπνευσης σύγκρουσης στη μυθοπλασία. Συχνά αυτές οι ιστορίες ασκούν κριτική στις ηθικές αξίες της εκάστοτε κοινωνίας.
Αφού την κοινωνία αποτελούν πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι, αυτού του είδους η σύγκρουση μπορεί να συμπεριλάβει σημαντικά στοιχεία από τον πρώτο τύπο που αναφέρθηκε, «άνθρωπος vs ανθρώπου». Ωστόσο, όταν η αντιπαράθεση περιλαμβάνει θέματα που σχετίζονται με ολόκληρα συστήματα ή τρόπο ζωής, τότε ο τύπος σύγκρουσης που χαρακτηρίζει την ιστορία καταλήγει σε αυτό το είδος.
Κλασικά παραδείγματα είναι το «Πώς πεθαίνουν τα κοτσύφια», όπου ο πρωταγωνιστής ως δικηγόρος αναλαμβάνει την υπεράσπιση ενός μαύρου άντρα, σε μια επαρχία του αμερικάνικου νότου τη δεκαετία του 1930, ο οποίος κατηγορείται –ψευδώς- για βιασμό. Ο δικηγόρος σε αυτή την περίπτωση έρχεται αντιμέτωπος σχεδόν με όλους τους κατοίκους της πόλης. Άλλα παραδείγματα σύγκρουσης «ανθρώπου vs κοινωνίας» θα βρούμε στο «1984» και στην «Ιστορία της πορφυρής θεραπαινίδας».
Σε ένα από τα αγαπημένα μου κλασικά μυθιστορήματα, το «Άλικο γράμμα» του Ναθάνιελ Χώθορν, η πρωταγωνίστρια, η Έστερ, τιμωρείται από την κοινότητα στην οποία ζει, επειδή έκανε παιδί εκτός γάμου (Μασαχουσέτη τον 17ο αιώνα… όχι τώρα είναι τραγικά καλύτερα τα πράγματα). Μάλιστα, στην πρώτη σκηνή του βιβλίου το πλήθος είναι συγκεντρωμένο για να παρακολουθήσει τη δημόσια ταπείνωση της Έστερ για μοιχεία και την υποχρεώνουν να φορά στο στήθος ένα κόκκινο ‘Α’ (από το αγγλικό ‘adulteress=μοίχα’). Η αντίθεση έρχεται στην αξιοπρέπεια με την οποία η Έστερ αντιμετωπίζει το θυμό του πλήθους και την ικανοποίηση που αυτοί παίρνουν από τον εξευτελισμό της. Μέσα από τα σχόλια των θεατών ο συγγραφέας δείχνει την υποκρισία που χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη κοινωνία, που αρνείται να δει την εξευτελιστικά σκληρή φύση της, ενώ η γραμμή μεταξύ σωστού και λάθους θολώνει.
5. Άνθρωπος vs υπερφυσικών δυνάμεων
Αν και θα μπορούσε να πρόκειται για υποενότητα της κατηγορίας «άνθρωπος vs φύσης», μιλάμε για κάτι διαφορετικό: για τα κακά πνεύματα που έχουν προσωπικότητα (σχεδόν ανταγωνιστή) ή κάτι πιο απροσδιόριστο.
Ο Στίβεν Κινγκ είναι ένας από τους μεγάλους δεξιοτέχνες της σύγκρουσης ατόμου και υπερφυσικής ιστορίας. Στο μυθιστόρημα τρόμου του 1986 ”It”, για παράδειγμα, μια ομάδα παιδιών τρομοκρατείται από ένα ον που αλλάζει σχήμα και χρησιμοποιεί τους φόβους και τις φοβίες των θυμάτων του για να πάρει το σχήμα του, που τις περισσότερες φορές είναι ένας κλόουν.
Ένα από τα μοναδικά στοιχεία μιας υπερφυσικής σύγκρουσης είναι ότι δεν μπορεί πάντα να επιλυθεί με φυσικά, λογικά μέσα. Στα μυθιστορήματα τρόμου, οι ανταγωνιστές συχνά επιστρέφουν με διαφορετικές μορφές ή επιτίθενται από τον κόσμο των πνευμάτων – η σύγκρουση (όπως το It) μπορεί να μεταμορφωθεί και να μετατραπεί.
Ένας υπερφυσικός ανταγωνιστής σαν το It δίνει έτσι στον συγγραφέα τα μέσα για συνεχή ένταση και αγωνία. Επειδή μπορεί να πάρει πολλές μορφές, αναπτύσσεται ένας ιστός καχυποψίας. Κάθε χαρακτήρας, ζώο ή αντικείμενο της ιστορίας γίνεται δυνητικά επικίνδυνος. Ακριβώς αυτή η δυνατότητα που του δίνουν οι φόβοι των παιδιών να επηρεάσει τη μορφή που παίρνει, δίνει στον King πληθώρα πιθανών σεναρίων που μπορούν να διαδραματιστούν, για να επιλέξει. Η υπερφυσική σύγκρουση είναι επομένως μια εξαιρετική πηγή αδυσώπητου σασπένς.
6. Άνθρωπος vs τεχνολογίας
Η σύγκρουση με την τεχνολογία και την τεχνολογική εξέλιξη είναι ένα θέμα που εμφανίζεται και συχνά χαρακτηρίζει το είδος της επιστημονικής φαντασίας και ειδικά δυστοπικών μυθιστορημάτων, κατά τα οποία η επιστήμη «το παρατράβηξε». Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ιστορίες στις οποίες η τεχνητή νοημοσύνη στρέφεται εναντίον του ανθρώπου.
Ο Isaac Asimov έγραψε μια σειρά από διηγήματα και μυθιστορήματα που βασίζονται στην ιδέα της σύγκρουσης μεταξύ ανθρώπου και τεχνολογίας. Στο διήγημά του «Runaround» το 1942, εισήγαγε τους «Τρεις νόμους της ρομποτικής» που διέπουν τα ρομπότ. Αυτά είναι:
- Ένα ρομπότ δεν μπορεί να τραυματίσει έναν άνθρωπο ή, μέσω της αδράνειας, να επιτρέψει σε έναν άνθρωπο να πάθει κακό.
- Ένα ρομπότ πρέπει να υπακούει στις εντολές που του δίνονται από τα ανθρώπινα όντα, εκτός από τις περιπτώσεις όπου τέτοιες εντολές θα ήταν αντίθετες με τον Πρώτο Νόμο.
- Ένα ρομπότ πρέπει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτή η προστασία δεν έρχεται σε αντίθεση με τον πρώτο ή τον δεύτερο νόμο.
Συχνά ο Asimov χρησιμοποιεί αυτούς τους νόμους για να παρουσιάσει τη σύγκρουση που υπάρχει και τον τρόπο με τον οπίο μπορεί να επιλυθεί. Στο «Runaround», για παράδειγμα, ένα ρομπότ με το όνομα Speedy που στάλθηκε για να συλλέξει καύσιμα κολλάει σε ένα βρόχο και τρέχει γύρω από την πηγή καυσίμου. Οι ανθρώπινοι χαρακτήρες που συναντούν το Speedy συνειδητοποιούν ότι συμπεριφέρεται έτσι επειδή η πηγή είναι επικίνδυνη. Το να μπει κανείς στην πηγή θα παραβίαζε τον Τρίτο Νόμο. Ωστόσο, ο Speedy έχει λάβει εντολή να κάνει κάτι, επομένως η μη λήψη του καυσίμου θα παραβίαζε τον Δεύτερο Νόμο. Ο χαρακτήρας Πάουελ συνειδητοποιεί ότι πρέπει να ρισκάρει τη ζωή του για να αναγκάσει το ρομπότ να επιτύχει το έργο, αφού ο Πρώτος Νόμος (που δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να βρεθούν σε κίνδυνο) θα ακυρώσει τους δύο δεύτερους.
Η σύγκρουση είναι αποτελεσματική γιατί περιέχει πολλαπλές πηγές έντασης και αγωνίας. Από τη μία πλευρά, το ρομπότ, Speedy, έχει «εσωτερική σύγκρουση», καθώς δεν μπορεί να ολοκληρώσει το ζωτικό έργο του λόγω αντικρουόμενων νόμων για τα ρομπότ. Οι ανθρώπινοι χαρακτήρες, από την άλλη πλευρά, πρέπει να επιλύσουν την εσωτερική σύγκρουση πίσω από τη συμπεριφορά του Speedy. Συνοψίζεται σε «ανθρώπινο μυαλό εναντίον μηχανής». Ο Ασίμοφ δημιουργεί έτσι κάτι πιο περίπλοκο από μια απλή πλοκή «τα κακά ρομπότ προσπαθούν να καταστρέψουν την ανθρωπότητα».
